In het secundair onderwijs is er een toenemende vraag naar richtlijnen omtrent de aanpak en begeleiding van leerlingen met leerstoornissen. Sinds september 2015 ligt, door de invoering van het M-decreet, de nadruk op inclusief onderwijs. Dat wil zeggen dat er steeds meer leerlingen met een beperking of stoornis in het gewone onderwijs terecht kunnen.

Voor leerkrachten is het echter niet evident dat ze alle stoornissen kennen. Er is gespecialiseerde begeleiding voor leerlingen met een beperking of stoornis, maar hoe pak je het als leerkracht het beste aan wanneer je bijvoorbeeld les moet geven aan een leerling met dysorthografie?

Er wordt het meest geschreven over stoornissen zoals dyslexie en dyscalculie. Logischerwijze zijn die stoornissen ook het bekendst bij leerkrachten. Ook tijdens de lessen pedagogische module aan de UC Leuven-Limburg komen maar een beperkt aantal leerproblemen aan bod.

Minder bekende stoornissen vragen daarom om toelichting.

Hoewel ze niet zo bekend zijn, moet je als leerkracht met onderstaande leerstoornissen ook rekening houden.

Dyspraxie (Developmental Coördination Disorder – DCD)

Bij dyspraxie ondervinden leerlingen problemen met fijne en grove motorische vaardigheden. Ze zullen bijvoorbeeld moeite hebben met schrijven en hun geschrift is vaak moeilijk leesbaar. Daarnaast zijn deze leerlingen snel afgeleid en onhandig. Ze hebben moeite met evenwicht en hun reactievermogen is trager.

De volgende vakken kunnen problemen geven bij leerlingen met dyspraxie:

• Nederlands
  De leerling heeft moeite met overschrijven en zal veel overschrijffouten maken. Omdat alle concentratie en energie naar lettervorming en –verbinding gaat, kunnen er problemen met spelling optreden.

• Wiskunde
  De leerling kan maaltafels en eenvoudige bewerkingen niet automatiseren. Door de problemen met de motorische vaardigheden is het gebruik van accessoires (passer, geodriehoek…) moeilijk. Ruimtelijke figuren worden vaak niet begrepen door het gebrek aan ruimtelijk inzicht.

• Vreemde talen
  Er kunnen moeilijkheden optreden omtrent zinsbouw en zinsontleding.

• Aardrijkskunde
  De leerling ondervindt problemen bij het kaartlezen, met oriëntatie en bij de interpretatie van reliëfvoorstellingen.

• Lichamelijke opvoeding
  Evenwichts- en coördinatieoefeningen vormen een probleem, evenals opdrachten met snelle opeenvolgingen.

Wat kun je doen?
Uit de map Leerzorg: "Eerste hulp bij leerstoornissen en problemen bij het leren". Gratis te downloaden op http://www.letop.be/

Accepteren

• Aanvaard dat de leerling een probleem heeft en toon begrip. Laat voelen dat je gelooft in de leerling.

Stimuleren en begeleiding

• Motiveer en leg nadruk op talenten.

• Gebruik heldere taal en geef duidelijke opdrachten.

• Leer de leerling hulp te vragen.

• Controleer regelmatig de agenda.

• Zorg dat alleen het nodige schrijfmateriaal op de bank ligt.

Compenseren

• Sta alle hulpmiddelen toe die de ‘zelfredzaamheid’ vergroten. Laptop, rekenmachine, strategiekaarten.

• Laat een liniaal/geodriehoek gebruiken met een handgrip of antislipstrip.

• Gebruik voor cijferen en wiskunde ruitjespapier: dit vergemakkelijkt het onder elkaar schrijven van cijfers.

• Leer werken met tekstverwerking en spellingcontrole.

• Geef meer tijd (min. 30%) bij taken en toetsen..

• Bied schema’s en geheugensteuntjes aan.

• Leg instructies stap voor stap uit.

Dispenseren (vrijstellen)

• Geef vrijstelling van bepaalde eisen (bv. geen spellingfouten tellen, afwijkingen tot 3 à 4 mm. bij het tekenen tolereren).

• Laat minder oefeningen maken.

• Geef een vervangingsopdracht bij sportactiviteiten als het sporten voor veel hilariteit bij de andere leerlingen zorgt en de leerling dit niet aan kan.

Dysfasie

Dysfasie is een taalstoornis, waarbij de leerling moeilijkheden heeft om een talige boodschap over te brengen. De productie van taal vormt een probleem. Daarnaast is de leerling slecht verstaanbaar. Vaak hebben leerlingen met dysfasie ook moeite om te begrijpen wat anderen zeggen.

Dysfasie zorgt vooral voor taalproblemen. Ook bij andere vakken ondervinden de leerlingen problemen doordat er problemen zijn met spreken en schrijven.

Wat kun je doen?
Uit infobrochure KIDS (http://www.kids.be/algemeen/pdf/Infobrochure_ST+.pdf)

Algemene principes

• Werk gestructureerd; structuur aanbrengen in een gesprek, in een taak, in de dagindeling, indien nodig ondersteund met visualisaties.

• Kondig verandering aan, eventueel met visualisatie.

• Spreek alle zintuigen aan.

• Creëer een prikkelarme omgeving.

• Beperk geheugentaken tot het essentiële.

• Gebruik indien nodig compenserende hulpmiddelen (letterkaart, getallenkaart, tafelkaart, …).

• Geef voldoende verwerkingstijd.

• Maak oogcontact.

• Laat opdrachten herhalen.

• Leg alles stap voor stap uit.

• Gebruik enkelvoudige zinnen, beperk samengestelde zinnen.

• Stimuleer innerlijke taal (voor-denken, luidop laten denken, halfluid, in zichzelf).

• Laat het eigen denkproces verwoorden.

• Laat gesproken taal primeren op geschreven taal.

• Hecht meer belang aan de taalinhoud boven taalvorm.

• Leer de leerling zijn/haar gevoelens benoemen.

• Informeer de leerling over zijn problematiek en leer hem/haar hoe hier mee om te gaan (psycho-educatie i.s.m. CLB).

Taaldidactiek

• Maak gebruik van visualisaties (bv. foto’s van de waarneming).

• Leg geen woorden met woorden uit (taalactiekoppeling, visualisatie)

• Laat bij woordvindingsproblemen een omschrijving geven, gebruik aanvulzinnen, bied de eerste letter/klank aan, zet ‘bedoelde’ en ‘geuite’ woorden tegenover elkaar (overeenkomst in klank/betekenis).

• Controleer regelmatig het taalbegrip.

• Breng figuurlijke taal gedoseerd aan en verduidelijk.

• Praat traag en herhalend tegen de leerling.

• Lok spontane taal uit.

Dysorthografie

Dysorthografie is nauw verwant met dyslexie en in 95% van de gevallen komen de leerstoornissen samen voor. In tegenstelling tot dyslexie, waarbij de leerling problemen heeft met (technisch) lezen, zijn er bij dysorthografie problemen met spellen. Het verbinden van de gesproken taal met de geschreven taal verloopt moeizaam. De spellingsregels kunnen niet automatisch toegepast worden, maar moeten bewust gebruikt worden.

De leerling heeft vooral moeite met Nederlands en andere taalvakken omdat er problemen zijn met spelling.

Wat kun je doen?
Uit de map Leerzorg: "Eerste hulp bij leerstoornissen en problemen bij het leren".

• Geef schema’s met de moeilijke spellingregels.

• Laat leerlingen een overzicht van de spellingregels gebruiken tijdens het maken van taken en het voorbereiden van dictees.

• Laat de leerling benoemen welke regels in een woord zitten vóór hij/zij het noteert. Fouten voorkomen is beter dan fouten corrigeren.

• Markeer moeilijke delen in een woord en gebruik vaste kleuren per moeilijkheid. Bijvoorbeeld geel voor de verdubbeling van letters.

• Herhaling is belangrijk: een dictee wordt beter verschillende keren (kort) geoefend i.p.v. één keer lang.

• Besef dat correct schrijven een grote inspanning vergt van de leerling en zet dat af en toe eens in de verf. Het is beter om de inspanning te prijzen dan de punten die iemand behaalt... .

Hyperlexie

Hyperlexie is, net zoals dyslexie, een leesstoornis. De leerling is perfect in staat om technisch te lezen, maar heeft problemen met begrijpend lezen. Deze stoornis komt niet zo vaak voor als dyslexie en is daarom minder gekend.

Deze leerstoornis kan bij alle vakken voor problemen zorgen. De leerling begrijpt opdrachten niet of kan geschreven leerstof niet verwerken.

Wat kun je doen?

• De leerling heeft problemen met sociale vaardigheden, toon daar begrip voor.

• Vaak is er therapie nodig om de sociale vaardigheden te verbeteren.

Non-verbale leerstoornis (Non-verbal Learning Disorder - NLD)                                            …….

Bij een non-verbale leerstoornis kampen leerlingen met non-verbale problemen: achterliggende boodschappen worden niet begrepen door een gebrek aan inzicht, verbanden kunnen moeilijk gelegd worden en non-verbale signalen kunnen ze niet bevatten.

Op verbaal vlak ervaren deze leerlingen geen problemen. Integendeel, ze hebben vaak een rijke woordenschat en kunnen vlot spreken. Inzichtelijk rekenen en begrijpend lezen kunnen struikelblokken voor de leerling zijn. 

Alle vakken kunnen moeilijkheden geven bij leerlingen met een non-verbale leerstoornis.

De leerlingen hebben problemen met het begrijpen van teksten, de kern aan te duiden of informatie te verwerken.

Wat kun je doen?
Uit de map Leerzorg: "Eerste hulp bij leerstoornissen en problemen bij het leren".

Accepteren

• Aanvaard dat de leerling veel vragen stelt.

• Respecteer de behoefte aan routinematig en soms 'slaafs' gedrag.

Begeleiding

• Zorg voor een evenwicht tussen empathie en het bewaren van afstand.

• Let niet alleen op wat de leerling zegt, maar vooral op wat de leerling doet. Geef veel oefeningen

• Bied instructies (verbaal) stap voor stap aan. Controleer of de instructie duidelijk is voor de leerling.

• Leer de leerling te vragen wat de ander bedoelt.

• Bereid de leerling voor op veranderingen.

• Zorg voor ondersteuning in conflictsituaties.

• Leer de leerling met humor omgaan en relativeren.

Compenseren

• Geef een blad met een voorinstructie van de lesstof.

• Laat gebruik maken van hulpmiddelen: laptop, rekenmachine, strategiekaarten…

• Geef extra tijd.

• Overhoor mondeling.

• Beperk de omvang van de taak.

• Kijk nota’s regelmatig na of geef zelf een overzicht.

• Help om de spullen en nota’s op orde te houden.

Dispenseren

• Laat bepaalde leerinhouden overslaan.

Remediëren

• Leer de leerling handelingen verbaal te ondersteunen.

• Leer de leerling strategieën aan.

• Geef stappenplannen voor de diverse vakken.

• Maak samen een foutenanalyse en leer zoeken naar de juiste oplossing (terug regels erbij nemen, enz.). Laat dit ook verwoorden.

Enkele nuttige websites over leerstoornissen

http://www.letop.be/

http://www.sprankel.be/

http://www.zitstil.be/

http://www.vvl.be/

http://www.sig-net.be/